FRANCIS BACON

Francis Bacon (1561 - 1626)

Francis Bacon, Kraliçe Elizabeth dönemi İngiltere’sinin yetiştirdiği çok yönlü simalardan birisidir. Filozof ve aynı zamanda bilim adamıdır. Yaşadığı çağın ve ülkenin, çalkantılı ve değişen ruhuna uygun olarak ahlak felsefesinde kah geleneksel kah geçmişle çatışan, pragmatist ve makyavelist görüşler ileri sürmüş; bilimde ise yeni bir yöntem olarak gözlem ve deney ile bilgiye ulaşmayı, tümevarımsal yöntem ile bilimin ilerlemesi gerektiğini tasarlamıştır.

Bacon’ı üne kavuşturan, “Denemeler” isimli eseridir. Montaigne’den sonra deneme türünün en büyük yazarıdır. “Bilimin İlerlemesi” ve “Novum Organum” isimli eserlerinde insanlığın ilerlemesi ve aydınlanması için bilimi felsefenin kılavuzluğunda bir yöntem olarak kullanmak gerektiğini belirtmiştir.

Bacon, Antik Yunan ve Romalı bilgelerin çok yönlü dehasına sahipti. Filozof, bilimadamı, şair ve yazar kişiliğinin yanı sıra hukukçu ve devlet adamı kimliğini de taşımıştır. Bacon, bu haliyle Platon’un “Devlet” ve Aristoteles’in “Politika” isimli eserlerinde belirttikleri “ideal devlet”i yönetmesi gereken erdemli “filozof-kral”ın vücut bulmuş haliydi.

Bacon’ın bir hukukçu olarak kariyeri, devlet kademesindeki yükselişi ve geldiği veya getirildiği makamlar ile elde etmiş olduğu başarı göz kamaştırıcı düzeyde idi. Kraliçe I. Elizabeth döneminde Avukatlık ve Parlamento Üyeliği, daha sonra tahta geçen I. James döneminde ise Şövalyelik, Kraliyet Başsavcılığı, Kraliyet Başyargıçlığı, Mühür Bakanlığı, Adalet Bakanlığı ve Lordlar Kamarası Başkanlığı makamları ile Baronluk ve Viscount’luk ünvanlarını elde etti.

Bacon’ın kariyer basamaklarını bu kadar hızlı tırmanması ve yıldızının parlamasında yükselme tutkusu ve karşı koyamayacağı hırsının etkisi olduğu kadar başka bir olayın da payı olmuştu. 

Bacon, otuz yaşındayken Kraliçe I. Elizaebeth’in saray işlerindeki gözdesi Essex Kontu ile tanışmış ve yakın bir arkadaşlık kurmuştur. Essex Kontu’nun desteğiyle Bacon’a saray görevlerinin kapısı açılmıştı. Ancak daha sonra Essex Kontu’nun kraliçeyi devirme girişimi ve kraliçeye yönelik suikast girişimine, Bacon yakın dostu olan konta yaptığı uyarılara rağmen engel olamamıştı. Bacon'ın Kraliçeye bağlılığı nedeniyle Essex Kontu’nun ihanetini ispatlaması üzerine kont idam edilmiştir. Essex Kontuyla olan yakınlığı her ne kadar hayatı boyunca kendisine kuşkuyla bakılmasına sebep olsa da Kraliçeye bağlılığını ispat ettiği bu olay, saray kariyerindeki yükselişinin başlangıcını oluşturdu.

“Denemeler” isimli meşur eserinde Bacon, yargıçlık üstüne şunları yazar: “Bir yargıcın zeki olmaktan daha çok bilgili, alkış düşkünü değil saygıdeğer, kendine katı güvenli değil uyanık olması gerekir. En önemlisi de yargıcın kendine özgü başlıca erdeminin, doğruluk olmasıdır.”*

Doğruluk ve erdem üzerine bunları yazan Bacon, yargıçlık görevini yürütürken rüşvet suçundan tutuklanarak yargılanır. Böylelikle, kariyerinin zirvesine ulaştığında çöküşü yaşar. Londra Kulesi’nde bir süre hapis yattıktan sonra salıverilir. Para cezası ve devlet görevlerinden uzaklaştırılması da bir zaman sonra affedilir. Kendisine saraya dönebilme imkanı yeniden tanınır. Ancak bu süreçte Bacon, hırslarından arınmış, yükselme tutkusunun başına açtığı belalardan usanmış, sarayın entrikalarla dolu ortamına yeniden bulaşmak istememiştir. Bunun yerine kendini bilimsel çalışmalara, felsefi düşünceye ve bahçe işlerine vermeyi tercih etmiştir.

İnsanoğlu hırs ve tutkuları uğruna, kendini rezil durumlara düşürür. Bir zaman sonra bu rezillik, zevk vermeye bile başlar insana. Sonunda varılacak yerin, tüm bu rezillikleri yapmaya, küçük düşmeye değmeyeceğini fark etmek de fayda etmez olur. Hırs ve yükselme tutkusunun zehri bir kere sirayet etmiştir insanın içine. İstediğini elde etmedikçe bu zehir, insanın içini kanatır, için için yer bitirir. En iyisi söküp atmaktır içinden hırsı. Ancak başarmak zordur bunu çoğu defa. Farkında olmak yeterli olmaz; kaderin oyunlarıyla tepetaklak olmak ise bazen sadece bir umut olur kurtulmak için.

Uçurumdan yuvarlanırken bile insanın sırtına yük olur hırs. Yeni çareler düşünür durur, yapışıp sırtından inmemek için insanın. Bırakmak ise kurtuluş ve mutluluktur.

Kaynaklar: Francis Bacon, Denemeler (Yapı Kredi Yayınları)